استفاده از این مطلب صرفا با ذکر منبع مجاز است.

امروز در لبنان تعطیلی اول سال هجری است. به معنای دیگر، ماه محرم از نظر دولت لبنان شروع شده است. مدارس لبنان امروز تعطیل هستند. هرچند بیشتر شرکتها و موسسه های شیعیان و مسیحیان امروز باز هستند اما اول سال هجری، برای اهل سنت مانند اول نوروز ما است و اهمیت خاصی دارد. چند روزی است کم کم خیابانهای ضاحیه سیاه پوش شده و مغازه ها لباسهای سیاه در ویترین نهاده اند. چرخ دستی های زیادی به فروش پرچم های سیاه، چفیه، پیشانی بند، سی دی های نوحه و خلاصه لوازم عزاداری می پردازند. حزب الله در حال آماده شدن برای تامین امنیت مراسم عزاداری است. همینطور در نبطیه، شهر سیاه پوش شده و اقدامات مختلفی برای آماده ساختن محل مراسم شبهای محرم انجام شده است. دیگر شهرها و روستاهای لبنان هم شاهد جنب و جوش عاشقان اهل بیت است. در ادامه به معرفی عادات و رسوم عزاداری در لبنان می پردازیم.

تاریخچه

شیعیان لبنان در سراسر تاریخ مردمی مستضعف بودند و همواره تحت ظلم حکومت های عثمانی و فرانسوی و دست نشانده، از حقوق خود محروم بودند. انجام عزاداری برای امام حسین از دیرباز ممنوع بود و فقط برخی ایرانی هایی که از طرف حکومت صفویه در لبنان  حضور داشتند و مورد حمایت ایران بودند، آزاد بودند تا به هر شکلی که می خواهند عزاداری انجام دهند. با سقوط سلطنت عثمانی، شیعیان لبنان باز هم به آزادی مذهبی نرسیدند و تا سالها پس از استقلال لبنان، اگر می خواستند روضه در منازلشان برگزار کنند باید مخفیانه دور هم جمع می شدند و بدون هیچ نشانه و پرچم و علامتی در اتاقی نشسته و به آرامی روضه خوانده و اشک می ریختند. ضمن آنکه دو سه نفر سر کوچه نگهبانی می دادند تا اگر ماموران دولتی سر و کله شان پیدا شد، خبر بدهند. این داستان در مناطقی مثل بیروت که اهل سنت قدرت و حضور بیشتری داشتند، تا حدود چهل سال پیش به همین وضع بود. کم کم با اقدامات روحانیونی مثل امام موسی صدر و روشنگری های آنها، هم شیعیان متحد شده و خرده خرده قدرت پیدا کردند، هم مفهوم عاشورا و امام حسین منتشر شد و با تشکیل جامعه ی مقاوم، الگو وسرمشقی برای همه مردم قرار گرفت.
امام موسی صدر با اینکه سردمدار تقریب مذاهب بود، اما در معرفی و نشر معارف شیعی بشدت فعال و موثر بود. سخنرانی های ایشان در مورد امام حسین و قیام عاشورا، و پیوندی که با دل مردم و مشکلات و زندگی روزانه آنها برقرار می کرد، هنوز که هنوز است پرمفهوم و راهگشا و تازه است.

نهضت شیعیان

با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، شیعیان لبنان مانند دیگر شیعیان دنیا، پشتوانه و حامی و تکیه گاهی پیدا کردند و تبادلات فرهنگی آنها با ایران وسعت پیدا کرد. سفر شیعیان لبنان به ایران به قصد زیارت و تحصیل در حوزه زیاد شد و تلاش کردند از معارف اسلامی انقلابی ایران استفاده کنند. با حضور سپاه پاسداران در لبنان و تاسیس حزب الله، عزاداری های پر شور حسینی برادران سپاه، سرمشقی برای لبنانی ها شد. لبنانی ها امروزه عموما به شیوه و لهجه عراقی روضه می خوانند اما بسیار از عزاداری و روضه خوانی ایرانی لذت می برند و خیلی ها تلاش می کنند شبیه نوحه خوانی های ایرانی نوحه بخوانند.
مجالس روضه حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام در دهه اول محرم به شکل پرشوری اجرا می شود. در جای جای ضاحیه و دهکده های مختلف شیعه در شمال و جنوب لبنان مجالس روضه برگزار می شود. برخی از آنها توسط موسساتی مثل حزب الله و حرکت امل یا مجلس اعلای شیعیان لبنان یا نمایندگان مراجع دینی برگزار می شود و برخی هم توسط اشخاص عادی. عموما مساجد هم پس از نماز مغرب و عشا برنامه روضه خوانی و سینه زنی دارند. یکی از پرتعداد ترین مجالس روضه حزب الله در ضاحیه در حسینیه سید الشهدا (مُجَمَّع السید الشهداء) در رویس برگزار می شود. اینجا همان سالنی است که حزب الله در آن مراسم های مختلف اجرا می کند و گاهی سید حسن نصر الله هم شخصا در آنها حاضر می شود. حرکت امل هم حسنیه های کوچک و بزرگی در ضاحیه و دیگر شهرهای لبنان دارد که مردم در آنجا جمع شده و به عزاداری می پردازند. حتی نبیه بری رییس حرکت امل، در منزل خودش روضه ای برگزار می کند و شیعیان می توانند در آن شرکت کنند.

رسم و رسوم عزاداری لبنانی

مجالس روضه در لبنان رسم و رسوم و شکل خاص خودش را دارد. اگر در مسجد باشد که مردم روی زمین می نشینند وگرنه در حسینیه ها و منازل، حتما باید صندلی باشد و مردم روی صندلی بنشینند. عموما قسمت مردانه و زنانه جداست. مثلا در دهکده، مردها به مسجد ده و زنها به حسینیه ده می روند یا بالعکس. در سالنهایی که امکان جدا کردن نیست، مردها روی صندلی های جلویی می نشینند و زنها پشت سر آنها. عموما روحانی ای صحبت می کند و در انتها روضه می خواند. سپس مداح به روضه خوانی و سینه زنی می پردازد.
اکثر مردم لباس سیاه می پوشند و چفیه ای بر گردن می اندازند. دختران و خانم های بی حجاب روسری سیاه یا چفیه بر سر می اندازند و لباس سیاه بر تن دارند. حضور دخترانی که بلیز و شلوار یا دامن سیاه بر تن کرده اند و با موهای مرتب کرده به روضه می روند بسیار قابل توجه و تامل است.
یکی از رسم و رسوم های ایام محرم، پختن حلیم است و هم زدن حلیم به قصد برکت و قضای حاجات، از عقیده های شیعیان است. البته حلیم لبنانی بدون شکر بوده و دانه های گندم آن درشت و له نشده است.
اگر روضه فقیرانه باشد، آب معدنی، آب میوه و کعک العباس (نوعی شیرینی محلی مخصوص محرم) به عزاداران می دهند. اگر صاحب مجلس مایه دار باشد غذا هم می دهد. عموما کبسه (نوعی غذای لبنانی که با برنج و گوشت پخته می شود) بین عزاداران توزیع می شود. خیلی اوقات هم حلیم داده می شود. از طرف دیگر یک نوع بیسکوییت ساده دایره شکل که بین آن را راحت الحلقوم (همان باسلق خودمان) می گذارند آماده شده و به عزاداران تعارف می شود.
برخی مجالس خیلی مجالس شیک و با کلاسی است که عموما مخصوص سیاسیونی است که بین شیعه گری و سکولار بودن گیر کرده اند، از همانها که دستشان را آرام به سینه می زنند و می گویند وای حسینو کشتند چه کار زشتی کردند! بعضی مجالس هم بسیار پرجمعیت و با شور و اشک همراه است و سینه زنی مرتب و سنگینی انجام می دهند.

عزاداری ایرانیان در لبنان

ایرانیان ساکن لبنان هم مراسم روضه و سینه زنی خوبی برگزار می کنند. از آنجا که عمده تجار فرش در لبنان آذری هستند، در سینه زنی کم نمی گذارند و بسیار مرتب و سنگین سینه زنی می کنند و شور می گیرند. یک مراسم مخصوص ایرانی ها در سفارت برگزار می شود و مراسم عمومی دیگری در یکی از مساجد ضاحیه برگزار می شود که لبنانی ها هم می توانند در آن شرکت کنند. بسیاری از جوانان لبنانی که کمی فارسی بلد هستند یا حتی فارسی بلد نیستند، به عشق سینه زنی ایرانی به این مجلس می آیند. عموما هر شب توسط بانی خیر، شام بین عزاداران توزیع می شود. قیمه و قورمه امام حسین در لبنان مزه دیگری می دهد و خیلی می چسبد.

نمادها و پرچم ها

در لبنان برای هر کاری دکور و ظاهر آن را زیبا می کنند. برای عاشورا هم پرچم های سیاه یک شکل، با احادیث و آرم مشخصی خیابان ها را سیاه پوش می کند. دو سال پیش شعار هیهات بر روی تمام پرچم ها، بنرها، تی شرت ها و تبلیغات به چشم می خورد. پارسال شعار حزب الله در ضاحیه، لبیک بود. ضمن اینکه سید حسن نصرالله در توصیه های خود به مداحان و مسئولان فرهنگی، پیش از محرم تاکید کرده بود نام رسول الله را که تکفیری ها دزدیده اند و شعار خودشان کرده اند، به وفور در تبلیغات به کار ببرند و ترفند تبلیغاتی آنها را باطل کنند. لذا پرچم های پارسال مزین به عبارت لبیک یا حسین یا حفید رسول الله بود (لبیک یا حسین ای نواده رسول خدا). امسال هم با پرچم هایی با شعار الحسین سر انتصارنا (حسین رمز پیروزی ماست) سرتاسر خیابانهای ضاحیه را زینت بخشیده است.

در مراسم های حزب الله در محرم عموما پرچم سیاه عزاداری و تصاویر امام خمینی و امام خامنه ای، شهید سید عباس موسوی، سید حسن نصرالله و شهید عماد مغنیه به چشم می خورد. حتی پرچم زرد رنگ حزب الله کمتر استفده می شود. اما در مراسم های حرکت امل تصاویر امام موسی صدر و نبیه بری، پرچم سبز رنگ حرکت امل، تصویر امام خمینی، حضرت آقای سیستانی، و گاه مقام معظم رهبری دیده می شود.

مسیره روز دهم

مسیره یا همان دسته عزاداری، در روز عاشورا در ضاحیه توسط حزب الله برگزار می شود. مردم و در میان آنان گروه های منظم پیشاهنگی امام مهدی عجل الله تعالی فرجه و جوانان کفن پوش از مساجد مختلف در لباس های یک شکل و در دسته های منظم مسیر اتوبان سید هادی نصر الله را پیاده طی می کنند و به سمت ملعب الرایه محل تجمع ظهر عاشورا، حرکت می کنند. مسیر عزاداری زنها کلا در خیابان دیگری است و بجز نگهبان ها، مرد دیگری اجازه ورود ندارد. از شب قبل، تمام مسیر توسط جوانان هوشیار حزب الله بررسی شده و تمام ماشینها از کنار خیابان به پارکینگ ها منتقل می شوند. تا صبح و هنگام شروع مراسم، هر یک متر، یک نیرو ایستاده و مراقب اوضاع است. از نیمه شب، ورود ماشین به ضاحیه ممنوع می شود و مسیرهای ورودی به سمت مسیر عزاداری، با کامیون های سنگین بسته می شود.

مراسم تعزیه خوانی نبطیه

نبطیه به عنوان شهر بزرگ شیعه نشین جنوب از دیرباز به جهت حضور برخی ایرانیان و عزاداری آنها، مرکزی برای عزاداری و روضه خوانی شیعیان بوده است. از چند روز قبل محرم برای مراسم آماده می شوند و در میدان شهر، با اسب به تمرین می پردازند. تعزیه روز عاشورا بسیار پرشور و پرجمعیت است و بعد از آن دسته ها به راه می افتند. در نبطیه قمه زنی هم انجام می شود. ظاهرا این رسم از همان ایرانیان مقیم نبطیه به لبنانی ها منتقل شده است.

پ.ن1: این مطلب سال گذشته به سفارش یکی از خبرگزاریهای مهم ایران نوشته شد اما ظاهرا به مذاق سردبیر خوش نیامد همه ی واقعیت های لبنان به تحریر درآید یا شاید متن ساده و غیر پیچیده آن را غیر حرفه ای دانستند. لذا آن را منتشر نکردند.

پ.ن2: به خاطر گذشت یک سال از نگارش این مطلب، مطلب بازنگری و زمانهای آن تصحیح شد.

پ.ن3: با ورود روسیه به جنگ علیه تروریستها در سوریه، و فراخوان تکفیری های لبنان برای مبارزه با روسیه و حزب الله، ممکن است برای این محرم، اقدامات تروریستی در سر داشته باشند. خصوصا وقتی گروه های تروریستی، در حال تجربه شکست و نابودی هستند، برای خالی کردن دق دلی شان، دست به ترور مردم و بمبگذاری می زنند. انشالله امسال هم با لطف خداوند و تلاش مجاهدان حزب الله و دیگر نیروهای امنیتی، ناکام بمانند.