مقاله فوق را در وبلاگ یک دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات منطقه ای خاورمیانه یافتم که به نظرم رسید به شیوه ای معتبر و علمی موضوع فوق را مورد بررسی قرار داده است.

آشنایی با لبنان

لبنان یکی از کشورهای عربی خاورمیانه است که در غرب آسیا واقع گردیده، مساحت آن 10452 کیلومتر مربع، پایتخت آن بیروت، نوع حکومت جمهوری، جمعیت حدود 4 میلیون نفر ( البته حدود 14 میلیون نفر از اتباع این کشور در خارج از لبنان اقامت دارند ) که در تاریخ 22 نوامبر 1943 اعلام استقلال رسمی کرده و از زیر سیطره فرانسوی ها خارج شده است. این کشور از شمال و غرب با سوریه و از جنوب با رژیم اشغالگر قدس همسایه است و از سمت شرق دارای مرزهای آبی در دریای مدیترانه می باشد (طلوعی 1372: 748).
لبنان در وضعیت مناسبی برای ارتباطات اقتصادی، تجاری و فرهنگی بین سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا قرار گرفته است. وجود پناه جویان فلسطینی و همجواری این کشور با اسرائیل موجب تهاجمات این رژیم علیه لبنان و بی ثباتی در این کشور گردیده و این دو عامل همواره چالش‌های زیادی را در مقابل دولت‌های این کشور قرار داده است. طوایف گوناگون در لبنان، که به صورت دو جریان عمده مسیحی و مسلمان می باشند، باعث تضادهای زیادی در این کشور گردیده اند. ویژگی کوهستانی بودن آن و طبیعت ساکنان آن همواره باعث گردیده که لبنان پناهگاه مناسبی برای اقلّیت‌های مذهبی محروم سرزمین‌های همسایه باشد (معینی آرانی1372: 83).
این کشور پس از بحرین کوچک ترین کشور خاورمیانه بوده لیکن علیرغم این موضوع از حیث تعدد مذاهب و ادیان یکی از متنوع ترین کشورهای دنیا محسوب می شود به گونه ای که 18 مذهب توسط پارلمان این کشور به رسمیت شناخته شده و برخی از مذاهب غیر رسمی نیز در این کشور وجود دارند. این مذاهب با مسایل طایفه ای ارتباط و پیوند تنگاتنگی دارد و شدت آن به حدی است که ساختار سیاسی این کشور را تحت تأثیر قرار داده و حتی می توان گفت که ساختار سیاسی لبنان بر اساس مسایل قومی و طایفه ای شکل گرفته است به این معنی که تقسیم قدرت سیاسی در این کشور بر اساس تعداد جمعیت طوایف مختلف صورت گرفته که وجه تمایز این طوایف مذاهب و عقاید دینی آنهاست  به این ترتیب رئیس جمهور از مسیحیان، نخست وزیر از مسلمانان سنی مذهب و رئیس پارلمان از مسلمانان دارای مذهب شیعه انتخاب می شوند. البته بر اساس سرشماری غیر رسمی صورت گرفته در سال 1994، جمعیت شیعیان لبنان بیش از جمعیت مسیحیان و مسلمانان سنی می باشد و آنها دارای اکثریت هستند لیکن این موضوع از سوی سنی ها و مسیحیان مورد قبول واقع نشده است (بیگی1389: 225-224).
حضور مسیحیان در لبنان علاقه کشورهای غربی به این کشور را در پی داشته، مسلمانان سنی علاقه مندی کشورهای سنی مذهب را بر انگیخته و از سوی دیگر حضور شیعیان در لبنان نیز حمایت های مادی و معنوی جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشوری که حکومت رسمی آن شیعه است را موجب گردیده است.

روابط ایران و لبنان قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران

ایران و لبنان در مقاطع تاریخی مختلف و از زمان باستان تا به امروز با یکدیگر رابطه داشته اند اما در سه مقطع تاریخی این روابط و پیوندها تنگاتنگ بوده است :
1 – زمان هخامنشیان : در سال 583 قبل از میلاد سپاه ایران بر فینیقی ها که حاکمان لبنان بودند پیروز شدند و این سرزمین بیش از دو قرن تحت فرمان کوروش کبیر و دیگر پادشاهان هخامنشی بود و این سرزمین جزیی از امپراطوری پارس به شمار می رفت ( استان پنجم امپراطوری هخامنشی ). پس از آن با حمله اسکندر مقدونی، این سرزمین به قلمرو حکومت روم شرقی ضمیمه گردید و تا زمان ورود اسلام و خلافت اسلامی به سرزمین لبنان، به تناوب پادشاهان ساسانی و بیزانس بر آن حکومت رانده اند (احمدی1385: شماره190).
2 – مقطع دوم در زمان حکومت صفویان در ایران می باشد. سابقه تشیع در لبنان به زمان صدر اسلام باز می گردد یعنی زمانی که عثمان به عنوان خلیفه مسلمین اباذر غفاری، یکی از یاران و صحابه پیامبر را به شامات و نزد معاویه فرستاد. معاویه به عنوان فرماندار شامات ایشان را به سرزمین لبنان و منطقه جبل عامل تبعید نمود. اباذر در این سرزمین به پراکندن بذر تشیع اقدام نمود و از آن زمان این منطقه محل حضور علما و زعمای شیعه بود. در زمان حکومت صفویان شیعه مذهب در ایران که همزمان بود با حکومت و خلافت عثمانیان بر سرزمین های پهناور اسلامی که شامات و لبنان نیز جزو آن بودند، تعدادی از علمای شیعه بر اثر فشارهای وارده از سوی حکومت سنی مذهب عثمانی به صورت دسته جمعی و گروهی به ایران مهاجرت کردند ( البته مطرح است این عده با دعوت شاهان صفوی به ایران آمده و پس از ورود به ایران در این کشور ماندند و به تدریج و طی نسل های بعدی به طور کامل ایرانی شدند ). از علمای برجسته ای که در منطقه جبل عامل میزیسته و به دست عمال و مأموران عثمانی به شهادت رسید زین الدین علی ملقب به شهید ثانی می باشد که وی استاد پدر شیخ بهایی است. پدر شیخ بهایی پس از کشته شدن استاد خود به همراه گروهی از علمای آن خطه به ایران و نزدیکی قزوین مهاجرت می کند و در این محیط است که شیخ بهایی رشد و نمو می نماید. شیخ بهایی در ایران کاملاً شناخته شده است؛ فقهاء و روحانیون، فلاسفه، عرفا و اهل سیر و سلوک، اهل هیأت و نجوم و عوام جامعه او را به واسطه خدماتی که انجام داده قبول دارند و می بینیم که این شخصیت، یکی از شخصیت های تاریخ ساز این مرز و بوم می باشد. شیخ بهایی به همراه محقق کرکی نقش مهم و تأثیرگذاری در تأسیس حوزه های علمیه، تربیت فقهای شیعه و گسترش و تقویت فرهنگ شیعی در ایران و همچنین تعدیل سیاست های پادشاهان صفوی داشته اند (بیگی1389: 230-228).
3 – مقطع سوم هم مربوط به بعد از پیروزی انقلاب اسلامی است که در مورد آن بعداً صحبت خواهیم کرد.

روابط رژیم پهلوی با لبنان

همانگونه که گفته شد، لبنان در تاریخ 22 نوامبر 1943 اعلام استقلال نمود و کشور پادشاهی ایران استقلال این کشور را در سال 1944 به رسمیت شناخت و نمایندگی سیاسی در این کشور تأسیس کرد. البته افتتاح اولین کنسولگری ایران در بیروت مربوط به سال 1912 می باشد که در سال 1927 این مرکز به سرکنسولگری کل ایران در سوریه، لبنان و فلسطین ارتقاء یافت ( زمانی که این منطقه تحت استعمار انگلیس و فرانسه بود ). در سال 1955 سطح نمایندگی ایران در بیروت از کنسولگری به سفارت ارتقاء پیدا نمود. (http://iranianembassy.gov.lb)
در مورد روابط ایران و لبنان در این مقطع زمانی مورد مشخص و بارزی در دست نیست و به نظر می رسد این روابط در حد عادی بوده است لیکن چند اتفاق این روابط را دستخوش تحول نموده و باعث تغییر رویکرد و سیاست های اتخاذی ایران در آن زمان شده است که به اختصار در مورد برخی از آنها توضیح می دهیم.
1 – مهاجرت امام موسی صدر به لبنان : سید موسی صدر از علمای حوزه های علمیه نجف و قم در سال 1338 با هدف اصلاح امور فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعه شیعیان لبنان و همچنین استفاده از ظرفیت های منحصر به فرد این کشور جهت معرفی صحیح مکتب اهل بیت (ع) به جهانیان و تقویت وحدت و مقاومت در برابر رژیم صهیونیستی از ایران به لبنان مهاجرت کرد  (بیگی1389:چاپ سوم 230-228). به دنبال حضور ایشان در لبنان، تعدادی از انقلابیون ضد رژیم به این کشورعزیمت نموده و پیوسته در تردد بین ایران، عراق و لبنان بودند. از سوی دیگر ارتباطات نزدیکی بین حضرت امام و ایشان وجود داشت که این موضوعات حساسیت دستگاههای امنیتی رژیم شاه را به دنبال داشت که ساواک در این خصوص دست به اقداماتی زده و تمهیداتی را در نظر گرفته بود. از جمله این تمهیدات می توان به ایجاد تفرقه و درگیری با تقویت گروه های اسلامی، ایجاد شایعه، دروغ، پخش نامه و شب نامه و مقاله در مطبوعات ایران و لبنان اشاره نمود که با این اقدامات در صدد بودند آتش اختلافات را روشن نموده و گسترش دهند.
در یکی از سندها در ترسیم خط مشی ساواک آمده « باید در بین روحانیون ایران تبلیغ شود که عامل بدبختی شیعیان لبنان امام موسی صدر بوده است ». نصیری ( رئیس وقت ساواک ) می گوید « به نظر اینجانب اصولاً هیچ یک از این افراد مورد اعتماد نیستند ( منظور وی روحانیون می باشند ) نه در گذشته نه در حال حاضر و نه در آینده نمی توان به آنها اعتماد کرد. سوابق همین شیرازی هم در گذشته کمتر از موسی صدر نبوده ولی اگر با هم رقابت نمایند و ضعیف شوند بسیار خوب است ».
در سند شماره 466/213 کتاب یاران امام خمینی به روایت اسناد ساواک آمده است « اصلح است نقاط ضعف موسی صدر که رئوس مطالب آن مشخص است در جراید ایران خصوصاً مجله الاخاء و یا به صورت نشریه ای بدون هیچگونه عنوان به زبان عربی تهیه و تعدادی از آنها جهت توزیع به سفارت شاهنشاهی ایران در بیروت ارسال گردد. ضمناً تعدادی از آن را در منطقه خلیج فارس و آن دسته از کشورهای عربی که امکان توزیع آن وجود دارد ارسال شود » (اسناد تاریخی1380: 5-3).
البته اسناد و مدارک منتشره در این خصوص فراوان می باشد و این نکته مشخص است که رژیم پهلوی با هدف تضعیف امام موسی صدر و شیعیان لبنان که از حامیان امام و انقلابیون ایران بودند اقدام به نزدیکی روابط با دیگر طوایف لبنان از جمله مسیحیان مارونی و... نموده است.
2 – یکی دیگر از مواردی که موجب تأثیرات منفی در روابط دو کشور گردید موضوع تیمور بختیار است. تیمور بختیار از سران نظامی رژیم پهلوی و اولین رئیس ساواک بود. با عنایت به طرح کودتایی که بختیار در سر داشت و این موضوع را در سفر به آمریکا با مقامات آن کشور طرح کرده و از طریق ایشان به گوش شاه رسانده شده بود، شاه در سال 1339 وی را برکنار و در سال 1340 دستور داد از ایران خارج شود. بختیار در ژنو بود که متوجه شد شاه حکم بازنشستگی وی را امضاء کرده است و به این صورت فهمید که جایگاهی در ایران نخواهد داشت لذا مبارزات خود را علنی کرد و با احزاب، گروهها و دسته های سیاسی مخالف رژیم ملاقات هایی داشت و حتی در جریان قیام 15 خرداد 42 مورد اتهام هیأت حاکمه قرار گرفت که در این قیام نقش آفرینی کرده است. در سال 1347 تیمور بختیار با هدف ملاقات با انقلابیون ایرانی عازم لبنان شد که در بدو ورود به این کشور به علت حمل غیر مجاز اسلحه توقیف و به 9 ماه حبس محکوم گردید. در این زمان رژیم شاه خواستار استرداد بختیار می شود لیکن دولت لبنان با این دلیل که بختیار دارای تابعیت عراقی است از این امر خودداری می کند. این اقدام دولت لبنان موجبات ایجاد کدورت و قطع روابط از سوی دولت ایران را فراهم می نماید. البته در نهایت هم تیمور بختیار توسط یکی از عوامل ساواک در استان دیاله عراق به ضرب گلوله از پای در آمد(fa.wikipedia.org).
3 - گراهام فولر در این زمینه می نویسد « جستجو در تاریخچه پهلوی برای یافتن نشانه های جدی علاقه سیاسی به شیعیان لبنان یا ایفای هرگونه نقشی در جهت گسترش علایق ایران در مدیترانه شرقی بیهوده است. به نظر می رسد که مانند همیشه این روحانیت بود که پیوندهای جمعی میان ایران و اجتماعات مهم شیعه در عراق و لبنان را ادامه داد و نیرو بخشید. وی می گوید صرف نظر از این گفته بدون مدرک و دلیل شاپور بختیار ( نخست وزیر وقت ایران ) پس از خروج شاه از کشور مبنی بر آن که شاه زمانی علاقه مند بود یک اتحادیه به نام شیعه وطنی متشکل از کشورهای ایران، عراق و لبنان تشکیل دهد، نشانه های جدی در دست نیست که تأیید کند شاه به چنین گرایش های فرقه ای فکر می کرده است ».
در کل می توان گفت روابط ایران و لبنان قبل از انقلاب از فراز و فرودهایی برخوردار بوده ولی بیش از این که در راستای منافع ملی دو کشور باشد در جهت خواست رهبران سابق با توجه به سیاست آنها در همکاری با دولت غاصب اسرائیل بود. اگر حمایتی از سوی ایران به عمل می آمد بیشتر در جهت حفظ  و توسعه نفوذ گروه های دست راستی و حتی مسیحیان لبنان بود تا مسلمانان و به خصوص شیعیان آن کشور (بیگی1389: 259-258).

روابط جمهوری اسلامی ایران و لبنان

همانگونه که گفته شد روابط ایران و لبنان از قدیم الایام رابطه ای مناسب بوده و پیوندهای تنگاتنگی بین آنها وجود داشته است و این موضوع به علت رابطه روحانیت شیعه در دو کشور ایران و لبنان به عنوان یک رکن تأثیرگذار می باشد.
پس از انقلاب اسلامی در ایران و به لحاظ موقعیت استراتژیک لبنان، اکثریت شیعیان در آن کشور و به دلیل روابط تاریخی و فرهنگی دیرینه بین دو کشور، لبنان از جمله کشورهایی بود که بیشترین تأثیر را از انقلاب اسلامی گرفت. در اینجا روابط دو کشور را در موضوعات فرهنگی، اقتصادی و سیاسی مورد بررسی می دهیم :
1 – فرهنگ
الف ) روابط فرهنگی و تاریخی
یکی از دلایلی که تأثیر گذاری ایران بیش از هر کشوری در لبنان مشهود است، تشابهات فرهنگی و تاریخی به ویژه اکثریت شیعه در دو کشور است. به این منظور به بررسی روابط شیعیان دو کشور در گذشته و بعد به تأثیر این روابط در گسترش فرهنگ اسلامی و ایرانی می پردازیم.
همانگونه که توضیح داده شد در زمان حکومت صفویان در ایران، گروهی از علمای شیعه لبنانی به صورت دسته جمعی به ایران مهاجرت کردند و در ایران ماندگار شدند. خانواده های صدر، صدر زاده، جمال زاده و... از نسل همین گروه هستند که پس از ورود به ایران در شهرهای مختلف و بالاخص در اصفهان منزل گزیدند و ماندگار شدند و بعدها تابعیت ایرانی گرفتند.
این مهاجرت در مقطعی نیز بالعکس گردید و از قرن 19 به بعد برخی از خانواده های ایرانی به لبنان مهاجرت کرده و در نقاط مختلف این کشور نظیر شهرهای صور و نبطیه ساکن شدند. در حومه جنوبی بیروت هم صدها معاود عراقی زندگی می کنند که اصالتی ایرانی دارند و اصلاً به همین علت توسط صدام حسین از کشور عراق اخراج شده اند. این ایرانیان دارای مشاغلی نظیر تجارت فرش، انتشارات، مطبوعات و... بوده و بعضاً به عنوان نماینده نیز به پارلمان لبنان راه یافته اند.
از سوی دیگر از سالها قبل ( حدوداً از 50 سال پیش ) مراودات دانشگاهی بین دو کشور وجود داشته به گونه ای که دانشجویان شیعه لبنان جهت ادامه تحصیل به دانشگاه های ایران می روند که هم اکنون ده ها پزشک و مهندس فارغ التحصیل دانشگاه های ایران در لبنان مشغول به کار هستند و یا بالعکس ما شاهد حضور ده ها دانشجوی ایرانی در مراکز آموزش عالی و دانشگاهی لبنان هستیم. دانشجویان ایرانی با پرداخت هزینه هایی نسبتاً کم در دانشگاههای لبنان مشغول به ادامه تحصیل هستند. حتی ما شاهد راه اندازی واحدی از دانشگاه آزاد اسلامی در لبنان هستیم و برخی از مراکز آموزش عالی لبنان هم تلاش داشته اند تا شعبه ای از این مراکز را در ایران دایر نمایند.
همچنین بیش از صدها طلبه لبنانی به همراه خانواده های خود در ایران حضور دارند و در حوزه های علمیه ایران مشغول به تحصیل هستند که این موضوع می تواند در انتقال فرهنگ ایرانی به لبنان مؤثر و مفید به فایده باشد همچنان که بوده است (بیگی1389: 234-228) .
ب) گسترش فرهنگ اسلامی در لبنان
با تلاش های انجام شده توسط زنده یاد امام موسی صدر و همچنین فعالیت های انجام شده بعد از انقلاب اسلامی ایران، لبنان از نظر فرهنگی دچار تغییرات محسوسی در جهت گسترش فرهنگ اسلامی شده است. یک زمانی بیروت غرق در مسایل غیر اسلامی بود ( به علت وضعیت خاص در آن دوره به عروس خاورمیانه شهرت داشت ) لیکن امروز با تلاش های صورت گرفته توسط شیعیان مرتبط با ایران چهره ای متفاوت پیدا کرده و شهر کاملاً مذهبی و اسلامی به نظر می رسد. مساجد رونق گرفته، دختران محجبه، اکثر جوانان با چهره های حزب اللهی در شهر تردد می نمایند. صندوق قرض الحسنه مراکز امداد امام خمینی و مراکز فرهنگی اجتماعی در همه جا پراکنده شده است. نماز جمعه نه تنها در بیروت بلکه در دیگر شهرهای لبنان هم اقامه می شود. حوزه های علمیه در نقاط مختلف لبنان مشغول خدمات رسانی بوده و اینها همه مدیون زحمات امام موسی صدر و حمایتهای مادی و معنوی جمهوری اسلامی ایران می باشد. به طور کل احکام اسلامی در نقاطی که شیعیان حضور دارند رعایت شده و بعضاً در رعایت آن الزاماتی هم وجود دارد (بیگی1389: 237-234).
ج) گسترش زبان فارسی
زبان فارسی در طول تاریخ به انحاء مختلف در لبنان نفوذ کرده است. زبان فارسی ابتدا از طریق حکومت عثمانی به اقصی نقاط این امپراطوری راه پیدا کرد چرا که زبان دوم حکومت عثمانی زبان فارسی بود و طبیعی بود که این زبان به سرتاسر این امپراطوری راه پیدا کند. این نفوذ زمانی افزایش پیدا می کند که هجرت های متقابلی صورت   می گیرد.
از طرفی خط نستعلیق فارسی در بین سنی ها و مسیحی ها بسیار رواج دارد و این موضوع به علت ارتباط نزدیک این دو طایفه با حکومت عثمانی بوده است. نام های ایرانی نرجس، شیرین، نسرین، یاسمین، جلناز ( گلناز) جلبهار ( گلبهار‌)، نازک، شهرزاد، نازلی، سینا، شهریار، قمبیز ( کامبیز ) در این کشور رواج دارد. سازمان های سیاسی و اجتماعی که ایران در لبنان تأسیس کرده عبارتند از بنیاد شهید، بنیاد امام خمینی، جهاد سازندگی، مدرسه های المهدی، سازمان سیاسی حزب ا...، تلویزیون المنار، حوزه علمیه رسول اکرم (ص)، بیمارستان امام خمینی در بعلبک، درمانگاه امام خمینی در شهر صور و... که تمام این مؤسسات می توانند در گسترش زبان فارسی پیشگام باشند (بیگی1389: 242-237).
2 – اقتصاد  
اگر چه فعالیت های فرهنگی ایران در کشور لبنان خصوصاً مناطق شیعه نشین مؤثر واقع شده اما سهم بخش بازرگانی ایران و نفوذ اقتصادی ما بر آن کشور بسیار ناچیز و همگام با فعالیتهای فرهنگی پیشرفت نکرده است چرا که گسترش فعالیت های اقتصادی ایران و فروش کالاهای ایرانی در فروشگاه های این کشور بر میزان نفوذ ایران در این کشور می افزاید.
الف) مبادلات تجاری
آمار نشان می دهد که میزان صادرات ایران به لبنان از روند منظمی برخوردار نبوده و این صادرات گاهی رشد داشته و گاهی نسبت به سال گذشته خود کاهش پیدا کرده است.
حجم روابط تجاری ایران و لبنان در سال 1389، 147 میلیون دلار بوده است. ارزش صادرات غیر نفتی ایران به لبنان 70 میلیون دلار بوده و اقلامی نظیر فرش، پسته، میگو، مخمرها، شیر خشک، کشمش، خرما، کتاب، انباره های برقی، لوله های مسی، توتون و تنباکو ( با مارک اصفهان ) می باشد.
ارزش واردات ایران از لبنان 77 میلیون دلار و اقلامی که وارد نموده عبارت از کود شیمیایی (سوپر فسفاتها)، گندم سخت (مصارف ماکارونی)، کتاب، علف کشها، تخم سبزیجات، پودر کاکائو و موتورهای پیستونی بوده است.
تراز تجاری بین دو کشور مثبت 7 میلیون دلار به نفع لبنان بوده است. مزیت های تجاری بین دو کشور نیز مربوط به سیستم حمل و نقل و روابط بانکی دو کشور می باشد. در حوزه حمل و نقل کالا و تجارت بین دو کشور وجود خط هوایی منظم بین تهران و بیروت، وجود خط کشتیرانی بین بندر عباس و بندر بیروت و وجود خط حمل و نقل جاده ای ایران – ترکیه – سوریه – لبنان قابل توجه است و از طرفی وجود 4 شعبه بانک صادرات ایران در لبنان و همچنین برقراری روابط کارگزاری با چند بانک لبنانی نیز در سهولت تجارت با لبنان به کمک موسسات تجاری دولتی و غیر دولتی ایران آمده است. (بخشی از گزارش رایزنی بازرگانی سفارت ایران در لبنان ).
در عرصه تجارت با لبنان، ایران با رقبای قدرتمندی چون آمریکا، چین، آلمان، ژاپن و... روبروست.
ایران و لبنان تا کنون 7 کمیسیون مشترک اقتصادی برگزار و موافقت نامه های متعددی را به امضاء رسانده اند که اوج همکاری های اقتصادی ایران و لبنان مربوط به سفر آقای احمدی نژاد به لبنان در سال 1389 و سفر آقای حریری به ایران در پاسخ به همان سفر می باشد که طی آن دو سفر تعداد 27 سند همکاری در زمینه های مختلف اقتصادی به امضاء دو طرف رسید ((http://iranianembassy.net.lb.
در این راستا و در اوایل اردیبهشت ماه سال جاری نیز آقای رحیمی معاون اول رئیس جمهور با هیأت همراه به منظور پیگیری این توافقات و همچنین امضاء موافقتنامه های جدید به لبنان سفر کردند که حاصل آن امضاء 4 سند همکاری و توافقنامه در زمینه انتقال انرژی، سد سازی و... بوده است. یکی از اسناد امضاء شده مربوط است به انتقال گاز ایران به لبنان که گام مهمی است در روابط اقتصادی دو کشور. در سفر اخیر و مذاکرات بین هیأت های مذاکره کننده موافقت گردید که سطح مبادلات تجاری دو طرف از 150 میلیون دلار در سال به 2 میلیارد دلار افزایش پیدا کند و همچنین کمیسیون اقتصادی مشترک به کمیته عالی اقتصادی ارتقاء پیدا کند که این موضوع نشان می دهد که مسایل تجاری و اقتصادی از اهمیت فوق العاده ای در روابط دو کشور برخوردار است (سایت دولتیار / کد خبر214624).
ب) روابط توریستی
با توجه به پیوندهای تاریخی و فرهنگی که به آن اشاره شد، روابط توریستی بین دو کشور از میزان قابل توجهی برخوردار است و شاهد حضور مناسب جهانگردان و توریست های ایرانی در لبنان هستیم که از اماکن مذهبی و تاریخی لبنان بازدید می کنند.
ج) مساعدتهای مالی و اقتصادی ایران
در بحث مؤلفه های اقتصادی، مساعدت های مالی و اقتصادی نقش مهم و زیادی در گسترش قدرت نرم کشورها دارد. البته هدف ایران از ارایه کمک و سرمایه گذاری در لبنان سود آوری و منفعت اقتصادی نبوده بلکه قصد داشته زیر بنای از بین رفته این کشور در زمان جنگ داخلی که شیعیان لبنان خسارات بیشتری را متحمل شده بودند را بازسازی نماید. ساختن مدارس، بیمارستان، راه سازی ( بالاخص پس از جنگ 33 روزه که 11 پروژه در این خصوص به انجام رسیده است )، رساندن آب شرب و آب زراعی به مصرف کنندگان و... از جمله مساعدت های مالی و اقتصادی ایران به لبنان می باشد (بیگی1389: 255-254).
د) وجوهات شرعیه
وجوهات شرعیه یکی دیگر از راههای نفوذ ایران در لبنان حتی قبل از پیروزی انقلاب بود. این وجوهات با اجازه مراجع تقلید صرف امور عمرانی و به خصوص بهبود وضعیت شیعیان آن کشور می شد. یکی از منابع مالی حزب ا... لبنان وجوهات شرعیه می باشد که با کسب اجازه مراجع تقلید از شیعیان دریافت می کنند. در سال 74 شیخ محمد بزیک و سید حسن نصرا... به عنوان نمایندگان شرعی آیت ا... خامنه ای جهت اخذ وجوهات شرعی معرفی شده اند (بیگی1389: 257).
3 – سیاست
الف) روابط سیاسی
تأثیر قدرت نفوذ ایران در لبنان را بدون پرداختن به دو موضوع شخصیت والای سیاسی – مذهبی و کاریزماتیک امام موسی صدر و فعالیت های سیاسی و فرهنگی وی و دیگری جنبش حزب ا... که از گروه های ذینفوذ و تأثیرگذار در لبنان می باشد نمی توان دنبال نمود
1-الف) سید موسی صدر از علمای حوزه های علمیه نجف و قم در سال 1338 با هدف اصلاح امور فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعه شیعیان لبنان و همچنین استفاده از ظرفیت های منحصر به فرد این کشور جهت معرفی صحیح مکتب اهل بیت (ع) به جهانیان و تقویت وحدت و مقاومت در برابر رژیم صهیونیستی از ایران به لبنان مهاجرت کرد. این هجرت بنا بر وصیت آیت ا... العظمی سید عبدالحسین شرف الدین انجام شد که ایشان پس از خود آقای سید موسی صدر را اصلح برای رهبری شیعیان تشخیص داده بود (بیگی1389: 260).
اولین اقدام امام موسی صدر، تأسیس «مجلس اعلای شیعیان لبنان» بود; چرا که تنوّع مذهب در لبنان موجب شده بود دولت اداره امور مذهبی را به خود افراد مذهبی واگذار نماید، اما شیعیان لبنان با آنکه از بسیاری از فرقه‌های دیگر مذاهب جمعیت بیشتری داشتند، دارای هیچ گونه تشکیلاتی نبودند. امام موسی صدر با تلاش چهار ساله خود، در سال 1969 با تصویب ریاست جمهوری لبنان و تأیید مجلس نمایندگان، در کنار دیگر مجالس لبنان، مجلس شیعیان به نام «المجلس الاسلامی و الشیعی الاعلی» را تأسیس کرد و این اولین بار در تاریخ لبنان بود که یک گروه شیعی به نوعی استقلال سیاسی خود را بازیافته بود.(حجتی کرمانی1364: 25)امام موسی صدر در فوریه 1974 با انتشار اعلامیه ای، مبارزه آشکار خود را علیه حکّام سیاسی لبنان آغاز نمود و اعلام داشت حکّام کشور نسبت به حقوق محرومان بی تفاوت بوده و با شیوه‌های در پیش گرفته، امنیت و کیان لبنان را تهدید می کنند.(دعوتی1351: 9) ابتدا شیعیان لبنان از روی عواطف و احساسات پا به میدان مبارزه نهادند که این مرحله، مرحله رشد سیاسی و تحریک عواطف و احساسات شیعیان بود. امّا امام موسی صدر تأکید داشت تنها با تکیه بر احساسات و تظاهرات نمی توان راه به جایی برد. به همین دلیل، مرحله دوم مبارزه با تأسیس «حرکة المحرومین» آغاز شد. اما برای پاس داری از دستاوردها و مبارزه برای دست یابی به اهداف جنبش، تأسیس شاخه نظامی حرکت در دستور کار قرار گرفت. سازمان نظامی «امل» به مدت دو سال به طور غیرعلنی فعالیت می کرد، تا اینکه بر اثر یک انفجار در یکی از اردوگاه‌های آموزشی جنبش در بعلبک، ماهیت جنبش افشا گردید. امام موسی صدر با انتشار خبر انفجار به ناچار وجود سازمان نظامی «حرکة المحرومین» را با عنوان «افواج المقاومة اللبنانیه» اعلام نمود (WWW.Chamran.org)
هنگامی که دکتر چمران رهبری شاخه نظامی امل را به دست گرفت، با همیاری امام موسی صدر به آموزش نظامی و تربیت سیاسی جوانان شیعه پرداخت. دکتر چمران معتقد بود: در اقدامات تشکیلاتی، ابتدا باید بر اصول فکری ـ ایدئولوژیک تکیه کرد، سپس به انضباط و امور نظامی پرداخت.( http: tebyan.org)
پس از ناپدید شدن امام موسی صدر در سال 1978 و پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و به دلیل عدم متابعت کامل جنبش امل از امام خمینی (ره) و بالاخص پس از حضور نبیه بری ( رهبر جنبش) در کمیته نجات ملی که از سوی رئیس جمهور لبنان انتخاب شده بود ( این کمیته به سازشکاری با غرب و اسرائیل متهم بودند )، گروهی از اعضای این جنبش که از آن فاصله گرفته و اخراج شده بودند در مراحل بعدی جنبش امل اسلامی و حزب ا... لبنان را به وجود آوردند(بیگی1389: 267-266).  
2-الف) جنبش حزب ا... لبنان
یکی از مشهورترین و تأثیرگذارترین گروه های اسلامگرا که در دهه 80 میلادی در جهان عرب ظهور کرد جنبش انقلابی حزب ا... لبنان است.
در زمان پیروزی انقلاب اسلامی ایران، لبنان در آتش جنگ داخلی شعله ور بود اما دولت ایران روابط خود با این کشور را بر اساس دفاع از استقرار صلح و ثبات در لبنان و حمایت از تمامیت ارضی آن در مقابل رژیم صهیونیستی ادامه داد. علاوه بر پیوندهای تاریخی خصوصاً بین علمای دینی دو کشور، همسایگی با رژیم غاصب اسرائیل، پذیرش آوارگان فلسطینی و قرار گرفتن در معرض مداوم حملات نظامی اسرائیل، وجود حزب ا.. به عنوان یک جریان شیعی مقاوم و همسویی آن با سیاست های جمهوری اسلامی ایران و اهداف انقلاب در منطقه از جمله ویژگی هایی است که موجب افزایش اهمیت لبنان در سیاست خارجی کشورمان شده است.
و اما نحوه ورود جمهوری اسلامی ایران در معادلات سیاسی لبنان و تکشیل حزب ا...، در ابتدای امر شهید محمد منتظری در سال 58 ش بر اساس اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قانون اساسی و برای پشتیبانی از آرمان فلسطین به همراه 600 نفر از نیروهای داوطلب به قصد شرکت در جهاد علیه اسرائیل عازم لبنان شد و در دمشق مستقر گردید. پس از آن در سال 61 ش که لبنان آماج حملات اسرائیل قرار گرفت و در وضعیتی که ایران خود درگیر جنگ با عراق بود، پس از بازدید تعدادی از فرماندهان نظامی ایران نظیر محسن رضایی ( فرمانده وقت سپاه )، شهید صیاد شیرازی ( فرمانده وقت نیروی زمینی ارتش ) و... از سوریه و جلسات برگزار شده در این کشور، گروهی از نظامیان تیپ محمد رسول­ا... (ص) وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران به فرماندهی زنده یاد حاج احمد متوسلیان ( فرمانده تیپ محمد رسول الله ) جهت شرکت در جنگ به لبنان اعزام شدند که بنا بر دلایلی سوریه از ورود ایشان جلوگیری کرد.
در ادامه و پس از کارشکنی سوری­ها واحدهایی از سپاه به بعلبک لبنان عزیمت نمودند، این گروه اقدام به برگزاری دوره های آموزش نظامی و عقیدتی کرده و نیروهای داوطلب وابسته به جنبش حزب ا... را به صورت کاملاً مخفیانه آموزش دادند. با استقرار نیروهای سپاه در بعلبک لبنان علاوه بر آموزش های ارایه شده، انتقال افکار و دیدگاه های امام خمینی به شیعیان جنوب لبنان آغاز شد. در دوره اول آموزش حدود 180 نفر از داوطلبان که هم اینک از مسئولین حزب ا... و کادر اصلی را تشکیل می دهند، آموزش دیدند که از جمله آنها سیدعباس موسوی دبیر کل شهید و سیدحسن نصرا... دبیر کل فعلی حزب ا... بودند (بیگی1389: 273-272).
این جنبش در ابتدای راه و در هنگام تأسیس به دلیل اینکه جنبش امل را بعد از امام موسی صدر یک جنبش محافظه کار و سازشکار با غرب و اسرائیل تلقی می کرد با  هم درگیر شدند که جنگ بین دو گروه در حدود 2 سال به طول انجامید که نهایتاً با وساطت ایران از یک سو و سوریه از سوی دیگر مذاکرات آشتی را آغاز و طی توافقی در ژانویه 1989 تنش و درگیری را پایان دادند.
در ادامه و با تحولاتی که در عرصه بین لمللی، منطقه ای و داخلی لبنان در اواخر دهه 80 و اوایل دهه 90 به وجود آمد ( فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، احیای مذاکرات صلح بین اعراب و اسرائیل، تجاوز نظامی عراق به کویت، پایان جنگ ایران و عراق، رحلت امام خمینی و امضای پیمان طائف ( منشور آشتی ملی لبنان ) )، حزب ا... لبنان نیز تحت تأثیر این تحولات قرار گرفت و به منظور به دست آوردن مشروعیت سیاسی وارد رقابتهای انتخاباتی و حزبی گردید. در سال 1992 این جنبش با ائتلاف با تعدادی از گروههای سیاسی در انتخابات پارلمانی شرکت کرد که نتیجه آن ورود نامزدهای این حزب به پارلمان لبنان بود و به این وسیله حزب ا... از فعالیتهای نظامی وارد فاز سیاسی شد و در نتیجه با رعایت قواعد مربوطه وارد عرصه سیاسی لبنان گردید. این حزب در انتخابات سال 1996 و 2000 و انتخابات دوره های بعدی نیز حضور داشت و این موفقیت ها را تکرار نمود. در سال 1998 و انتخابات شوراهای شهر و روستا این حزب حضور فعالی داشت و به این ترتیب توانست با پیروزی در این انتخابات وارد قوه مجریه شود که بدین صورت دریچه مهمی برای ایجاد رابطه بین حزب ا... و دولت لبنان ایجاد شد. تمام این رویدادها، پیروزی ها و موفقیت های سیاسی مرهون حمایت های معنوی و مادی ایران بوده و جمهوری اسلامی ایران توانست از این طریق تأثیرات مورد نظر خود را در عرصه سیاسی لبنان بر جای گذارد (بیگی1389: 279-276).
در حال حاضر حزب ا... به عنوان تأثیرگذارترین نیروی سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و... در عرصه های مختلف لبنان حضور دارد و نه تنها در لبنان بلکه در جهان عرب و جهان اسلام نیز از چهره مقبولی برخوردار بوده و دبیر کل آن ( سیدحسن نصرا... ) از محبوبیت خاصی نزد ملت های مسلمان برخوردار است. دولت فعلی لبنان نیز با ائتلاف حزب ا... با گروه های همسو به وجود آمده و ارتباط نزدیکی با جمهوری اسلامی ایران دارد.

پیامدهای منفی و مثبت حضور  ایران در لبنان

پیامدهای منفی
1 – متهم کردن ایران به حمایت از تروریسم
کشورهای غربی شامل آمریکا و اروپا و همچنین اسرائیل جنبش حزب ا... را یک سازمان تروریستی قلمداد می کنند که هدفش نابودی اسرائیل است و تحت حمایت جمهوری اسلامی ایران و سوریه قرار دارد به همین دلیل ایران هم به حمایت از تروریسم متهم می شود.
2- متهم کردن ایران به مداخله در امور داخلی کشورها
حمایت معنوی ایران از این جنبش ( بر اساس اصول قانون اساسی که در آن به حمایت از مظلوم تصریح شده ) باعث شده که قدرت های اشغالگر و استعمارگر ایران را به مداخله در امور داخلی لبنان از طریق حزب ا... متهم نمایند. در صورتی که این جنبش بعد از انقلاب با الهام گرفتن از اندیشه های امام و ایدئولوژی انقلاب اسلامی فعالیت نموده و در این راستا خواستار حفظ همبستگی ملی است. این حزب از لحاظ ساختاری به هیچ عنوان وابسته به ایران نیست و مستقل عمل می کند.
3 – شکل گیری هلال شیعی در منطقه
موفقیت های سیاسی ایران در صحنه سیاسی کشورهای عراق و لبنان و از طرفی ارتباط نزدیک با کشور سوریه باعث شده که حکومت های سنی مذهب منطقه از قدرت گرفتن شیعیان در هراس باشند به همین جهت ایران را متهم می کنند که در صدد است یک هلال منطقه ای شامل کشورهای مذکور را به وجود آورد.
4 – تشدید تهدیدات اسرائیل علیه جمهوری اسلامی ایران
با توجه به اینکه اسرائیل حزب ا... را که مقاومت سرسختانه در مقابل توسعه طلبی این رژیم داشته تحت حمایت ایران می داند اقدام به تهدید ایران می نماید . این تهدیدات به صورت مستقیم ( تهدیدهای نظامی، اقتصادی، و تبلیغی – سیاسی ) و غیر مستقیم ( از طریق تخریب روابط ایران با دنیای خارج ) بوده است.
5 – اتهام اخلال در روند صلح خاورمیانه :
به دلیل حمایت ایران از جنبش های آزادی بخش نظیر حزب ا... در لبنان و حماس و جهاد اسلامی در فلسطین، کشورهای غربی مهمترین مانع رسیدن به صلح خاورمیانه ایران می دانند و اتهام اخلال در روند مذاکرات را به ایران وارد می کنند.
پیامدهای مثبت :
1 – تأثیرگذاری و ایفای نقش محوری در روند ایجاد صلح واقعی در منطقه
2 – افزایش قدرت هوشمند ایران در منطقه
3 – ابزار بازدارندگی ایران در شرایط وقوع جنگ احتمالی
4 – رشد جریان های اصیل اسلامی طرفدار ایران و مخالف نفوذ غرب
5 – بهبود و گسترش روابط ایران با جهان عرب
6 – داشتن حامی منطقه ای (بیگی1389: 343-329).

موضع لبنان در خصوص فعالیتهای هسته ای ایران

وزیر امور خارجه لبنان در آخرین اعلام نظر در مورد فعالیت هسته ای ایران در فروردین ماه سال جاری با اشاره به فعالیت های صلح آمیز هسته ای جمهوری اسلامی ایران گفت: تا هنگامی که فعالیت های هسته ای ایران در راستای مقاصد صلح آمیز باشد، لبنان از این فعالیت‌ها حمایت می کند. عدنان منصور طی مصاحبه ای اعلام کرد از آنجا که برنامه های هسته ای ایران، صلح آمیز است، ما مخالف پیشرفت تکنولوژی هسته ای در ایران نیستیم. وی افزود سازمان آژانس بین المللی انرژی هسته ای نیز بارها اعلام کرده است که فعالیت های هسته ای ایران را تحت کنترل دارد و ایران تاکنون به کلیه معاهدات هسته ای بین المللی احترام گذاشته است (خبرگزاری جمهوری اسلامی/ کد خبر 80058701تاریخ 14/1/91).
از سوی دیگر و در رابطه با فعالیت های صلح آمیز هسته ای ایران و تهدیدات آمریکا و اسرائیل در این خصوص، شیخ نعیم قاسم- شخصیت شمارۀ ٢ حزب الله لبنان- ضمن بر حذر داشتن اسرائیل و امریکا از حمله به ایران گفت آمریکا می داند که اگر جنگی علیه ایران به راه افتد تمامی منطقه را در بر خواهد گرفت و آتشی که به پا خواهد شد حد و مرزی نخواهد داشت.
شیخ نعیم قاسم در گفتگوئی با رویترز افزود زمانی که اسرائیل می توانست حمله کند و مردم ساکت بمانند سپری شده است. این مقام حرب الله گفت اسرائیل می تواند حمله را آغاز کند اما قادر به مهار کردن پیامدهای این جنگ نخواهد بود (ندا آنلاین/ 11/12/90)

موضع لبنان در مورد جزایر ایرانی در خلیج فارس

پس از سفر اخیر آقای احمدی نژاد به جزیره ابوموسی و دیدار از این جزیره ایرانی و جنجال به وجود آمده از سوی اعراب و به خصوص امارات متحده عربی، نجیب میقاتی نخست وزیر لبنان در دیدار با سفیر ایران در لبنان، ضمن انتقاد از سفر مذکور و سخنان ارایه شده از سوی آقای احمدی نژاد اعلام داشت موضع احمدی نژاد در سفر به جزیره ابوموسی به معنی تعمیق نزاع است و این در حالی است که ما نیازمند حسن درایت برای افزایش آرامش و ثبات هستیم. آرامش و ثبات بر همه منطقه تاثیر مثبت می گذارد و باعث رشد و پیشرفت این منطقه می شود (دیپلماسی ایرانی/کد خبر 1900058/یکشنبه 27/1/91).
 
منابع :

1 – طلوعی، محمود، 1372، فرهنگ جامع سیاسی، تهران، قلم.
2 ـ معینی آرانی، مصطفی، 1372، ساختار اجتماعی لبنان و آثار آن، تهران، وزارت امور خارجه،.
3 - احمدی، بهزاد، شیعیان لبنان، پگاه حوزه، شماره 190،11 شهریور 1385ش
4 - بیگی، مهدی، 1389، قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران در لبنان، چاپ سوم، تهران، دانشگاه امام صادق (ع) مولف 2
5 - یاران امام خمینی به روایت اسناد ساواک (کتاب هفدهم) – آن یار سفر کرده (آیت ا... امام موسی صدر)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، بهار 80
6 - حجتی کرمانی،علی، 1364، لبنان به روایت امام موسی صدر و دکتر چمران، تهران، قلم.
7 - میرابوالفتح دعوتی،1351، مسلمین شیعه در لبنان: فعالیت ها و مقالاتی از امام موسی صدر، تهران، امیرکبیر.
8 - پایگاه اطلاع رسانی دولت - کد خبر : 214618   زمان مخابره : ۱۳۹۱/۲/۱۴
9 - خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران - کد خبر: 80107929  تاریخ انتشار 13/02/91

10 -fa.wikipedia.org/wiki/تیمور_بختیار
11 - http://www.iranianembassy.net
12 - http://www.dolat.ir
13 - http://irdiplomacy.ir/fa/news
14 - http://nedaonline.ir
سید علی نجات کارشناس ارشد روابط منطقه ای و خاورمیانه