هرچند نمی توان در مورد روحیات و اخلاص مردم نظر داد و اصلا آن را درک کرد، اما بطور قطع می توان گفت، شیعیان لبنان که تا ۴۰ سال پیش نمی توانستند روضه و عزاداری داشته باشند، حتما قدر این روزها را بیشتر از ما می دانند. حضور جانبازان دفاع مقدس از حرم اهل بیت در عراق و سوریه و خانواده های شهدا بین مردم، حال و هوای این روزها را عطر تازه ای بخشیده است. برای با خبر شدن از حال و هوای دهه اول محرم در لبنان با ما باشید.

شروع محرم در لبنان که در واقع روز اول سال هجری قمری است، به خاطر اهل سنت تعطیل رسمی می باشد. در لبنان یک سری از تعطیلی ها ملی و برخی طایفه ای است اما برای همه تعطیل است. مثل کریسمس که همه تعطیل هستند. البته عاشورا هم ظاهرا از سال 2005 تا کنون جزو تعطیلات رسمی است.

از اولین روز دهه اول محرم، شیعیان سیاه می پوشند و مجالس روضه و هیات و تکیه ها به راه می افتد. هر کسی با پرچم یا پارچه سیاه، مغازه و منزل خود را متبرک می کند. مغازه ها هم لباسهای سیاه تن مانکن ها می کنند و تیپ لباسها، تیپ محرم می شود. هرچند موضوع روضه های هر شب در لبنان مثل ایران نیست و ترتیب ایران را ندارد اما آنها هم هر شبی را به یک شخصیت اختصاص می دهند.

برخی مراسم ها بسیار بزرگ و پر شکوه است و مرکز اصلی به شمار می رود. برخی هم هیات و تکیه های کوچک است. از جمله این مراسم، مُجَمَّع سید الشهداء (مجتمع فرهنگی متعلق به حزب الله) است که چند هزار نفر گنجایش دارد.

با وجود این، مجتمع های دیگر حزب الله در هر منطقه، همزمان پذیرای صدها نفر و بلکه بالای هزار نفر است. مجلس اعلای شیعیان لبنان که از قدیم و زمان امام موسی صدر عهده دار امور شیعیان بود، هنوز یکی از نقاط مهم برای عزاداری محسوب می شود و به خاطر سخنران جذاب و جوان پسند لبنانی یعنی سید نصرات قشاقش مورد توجه خیلی از شیعیان است. سالن مجلس اعلا پذیرای شخصیت ها و قسمتی از مردم است و قسمت دیگر مجبورند در حیاط و در خیابان بنشینند. در لبنان احترام به شخصیت ها خیلی مهم است و مدیر برنامه یا مدیر تشریفات باید در چیدن و جا دادن این شخصیتها، به سلسله مراتب و درجات و علمیت و خلاصه هزار چیز دیگر توجه کند و آنها را در جلوی سالن جای دهد.

قطعا می دانید که شیعیان لبنان همه حزب اللهی نیستند. طرفداران حرکت امل با جمعیت بی شماری در منطقه معوّض جمع می شوند و سالنی مشابه مجمع سید الشهدای حزب الله دارند که اطراف آن در خیابانها هم جمعیتی اندازه آن یا بیش از آن می نشینند.

در شهرهای دیگر و روستاها هم مراسم برگزار می شود. شهرداری ها، احزاب، علما و مردم همگی بطور خودجوش در احیای مراسم محرم تلاش می کنند. در شهر نبطیه مراسم بزرگی برگزار می شود که در روز عاشورا تعزیه و نمایش زنده برگزار می کنند. ضمن اینکه در نبطیه به رسم قدیم قمه زنی انجام می شود. ظاهرا از ایرانیان زمان صفوی به یادگار مانده که تحت الحمایه امپراطوری ایران، می توانستند به دور از ممنوعیت های حکومت عثمانی به عزاداری بپردازند. در بیروت هم برخی از جوانان طرفدار حرکت امل، قمه می زنند و با سر و صورت خونی و قمه به دست به خیابان می آیند. به نظر می رسد بیشتر برای خودنمایی است تا احیای شعائر، چون سعی می کنند از جلوی دخترها رد شوند و بیشتر برای سلفی گرفتن کاربرد دارد!

بسیاری از مغازه ها و مردم جلوی منزل یا مغازه خود میزی می گذارند و آب و آبمیوه و کیک و کلوچه خیرات می کنند. کلوچه مخصوص عزاداری کعک العباس نام دارد.

یکی از خوراکی های رایج در محرم بیسکوییت و راحه الحلقوم است. دو بیسکوییت گرد که لای آن قطعه ای باسلق گذاشته اند.

بساط نذری در لبنان همیشه به پا است. عموما حلیم پخته می شود. اما امسال دیدم یک ساندویچ فروشی که غذاهای فرنگی ارائه می کند، به مردم ساندویچ می داد.

یا یک مغازه نان داغ شکلات داغ، کرپ شکلاتی به مردم می داد.

بعضی روضه ها غذا هم می دهند. حسینیه عراقی ها قیمه نجفی می دهد، کبسه و بریانی دو نوع پلو گوشت و پلو مرغ است که از غذاهای محرم است.

در لبنان مراسم عزاداری به این شکل است که اول یا قرآن یا زیارت خوانده می شود و سپس روحانی به منبر می رود. این روحانی چند دقیقه ای روضه می خواند سپس بحث عقایدی و معرفتی یا حتی سیاسی پیش می کشد. در انتها دوباره روضه خوانده می شود. از قدیم مرسوم است به شیوه عراقی ها روضه بخوانند. با لهجه عراقی اشعار خوانده می شود و مردم جواب می دهند. برخی مجلس ها سینه زنی کوتاهی انجام می دهند و برخی هم مثل مجمع سید الشهدا سینه زنی مرتب دارند. هیئت روضتین که کنار بهشت شهدای حزب الله است، از نواها و آهنگ های ایرانی در نوحه خوانی و مداحی استفاده می کنند و با تعجب می بینید، دقیقا یک مداحی ایرانی را با زبان عربی می خوانند.

از زمان امام موسی صدر در لبنان مرسوم شد در عزای حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام، یک شخصیت مسیحی یا سنی هم صحبت می کند. هنوز در مجلس اعلای شیعیان لبنان و برخی مراسم دیگر چنین رسمی پابرجاست. حتی در مراسم مجمّع سید الشهدا با اینکه غیر از سید حسن یا سخنران شیعه، کسی صحبت نمی کند اما شخصیتهای مختلف غیر شیعه حضور دارند.

در ایران می دیدم در خیلی از مراسم ها، سینه زنی و زنجیر زنی قسمت مهم و اصلی محسوب می شود و گاهی جوانها صحبت روحانی را شرکت نمی کنند اما سینه زنی و شام را شرکت می کنند. سینه زنی هم طولانی تر از سخنرانی بود. یعنی مداح مهم تر از روحانی بود! در لبنان زمان اصلی برای سخنرانی و روضه خوانی توسط همان روحانی است و اگر سینه زنی انجام شود یک ربع ده دقیقه بیشتر نخواهد بود.

در روز عاشورا رسم است شیعیان در مسیره شرکت می کنند. یعنی مسیری را پیاده طی می کنند و در راه به سینه زنی و عزاداری می پردازند و سپس در انتها سید حسن نصرالله سخنرانی می کند. آن لبیک یا حسین های معروف و خالصانه از شیرمردان لبنانی در این برنامه شکل می گیرد. سالهای سال است علیرغم باران، آفتاب سوزان و تهدید تکفیری ها این برنامه انجام شده است. در این مراسم شیعیان زیادی شرکت می کنند حتی غیر حزب اللهی ها.

تامین امنیت مراسم قطعا سخت است. در ضاحیه از ساعت 6 بعد از ظهر ممنوعیت تردد برای اجانب اجرا می شد و جلوی خودم در دو منطقه، دو نفر را متوقف کرده بودند که ماشین شیشه دودی حزب الله بسرعت سر رسید و آنها را برای تحقیق به مراکز خود برد. در خیابانها به فاصله هر چند متر، یک نفر ایستاده بود و به دقت همه چیز را بررسی می کردند.

ایست بازرسی های ورودی به ضاحیه که دست پلیس یا نیروی انتظامی یا ارتش بود، در محرم یک نیروی حزب الله در آن حضور داشت. گاهی خود حزب الله بعد از ایست بازرسی ارتش یا پلیس، خودش یک ایست بازرسی تشکیل داده بود. بعضی از اندک مخالفان حزب الله، از این امر آزرده بودند اما دیگران آنرا ذیقیمت و باعث حفظ امنیت می دانستند.

از یکی دو روز قبل روی شیشه ماشینهایی که در مسیر راهپیمایی پارک کرده اند هشدار می گذارند تا صاحب ماشین نسبت به انتقال ماشینش اقدام کند. شب عاشورا، از ساعت 12 شب اقدام به جمع آوری و انتقال ماشینهایی که در مسیر پارک شده اند می کنند. اول با بلندگو چند بار هشدار می دهند و بعد جرثقیل ماشین را می برد. تا صبح، خیابان خالی و امن است و هزاران نیروی حزب الله در خیابان ایستاده اند. دیشب با دوستی به شام غریبان رفتیم، او با یک نفر سلام و علیک کرد. بعدا گفت از مسئولین حزب الله در منطقه است. طرف گفت دو روز است برای تامین امینت منطقه نخوابیده. تنها یکبار یک چرت یک ربعه زده و بقیه شبانه روز را بیدار بوده است. به دوستم گفتم به نظرم تعداد کسانی که برای امنیت می ایستند از خود شرکت کنندگان مراسم بیشتر است. گفت بله، سال اولی که بمب گذاری در لبنان آغاز شد، واقعا تعداد نیروهای آشکار و پنهان، زیاد بود. البته باید گفت بیشتر نیروهای تشریفات و انتظامات، مردم بسیجی هستند. همان همسایه خودت، قصاب سر کوچه، کارمند مدرسه، کارمند بانک!

یک معضل فرهنگی در لبنان مزاحمت صوتی است. این امر فقط مربوط به مراسم محرم نیست و در دهکده ها، هر بار کسی فوت می شود، روز دفن، روز هفتم، روز چهلم و سالگرد، مسجد یا حسینیه، یکی دو ساعت قرآن پخش می کند. حتی خانواده میت از سر صبح تا نیمه های شب قرآن می گذارند. بعضی از جوانهای محله که اهل دین و ایمان هم نیستند و همیشه تا پاسی از شب با قلیان سر چهار راه می نشینند و به ملت زل می زنند، در محرم سیاه می پوشند و نوار مداحی را با صدای بلند از صبح تا شب پخش می کنند.

با تمام این حرفها، نمی شود از حرکت های مثبت و زیبا چشم پوشی کرد. تعدادی از جوانهای خوش ذوق لبنانی، جمعیت مستقلی راه انداخته اند که از سال 2014 برای زیبا و تمیز برگزار شدن مراسم ها، تلاش می کند. آنها پس از مراسم مسیره عاشورا، آشغال ها را از خیابان برداشتند. بطری های آب را جمع آوری کردند و ته مانده های آن را پای درختان و گلها ریختند و زباله ها را هم جمع کرده و خیابان پس از مراسم، تمیز و مرتب بود. شعار امسال آنها این بود: دوست داشتن حسین (ع) یعنی در مجالس و راهپیمایی حسینی چیزی جز زیبایی نبینیم (استعاره از جمله ما رایت الا جمیلا). آنها در طول سال با توزیع کتاب و جزوه، فعالیت تبلیغی فرهنگی خود را ادامه می دهند.